KUNDALIK TURMUSHDA TABIIY GAZDAN OQILONA FOYDALANISH BO‘YICHA KO‘RSATMALAR

        O‘zbekistonda bugungi kunda 4 millionga yaqin tabiiy gaz iste’molchisi mavjud. Biroq ayrim uy xo‘jaliklarida o‘rnatilgan gaz qurilmalari talabga javob beradi deb bo‘lmaydi. Ko‘plab iste’molchilar hamon eskirgan gaz plitalari, titanlar va isitish qozonlaridan foydalanmoqda. Zamonaviy gaz uskunalari, shuningdek, qo‘lbola qurilmalar, jumladan, katta hajmda gaz iste’mol qiluvchi gorelka va turli pechlardan to‘la quvvat bilan foydalanish holatlari mavjud.

    Isitish mavsumida “zangori yoqilg‘i”dan samarasiz foydalanish sabab iste’molchilar boshqa maishiy ehtiyojlarga ishlatish mumkin bo‘lgan 1 milliard so‘mga teng mablag‘ni shunchaki “o‘choqqa tashlab yuboradi”. Misol uchun, qish mavsumida 550 ming iste’molchining har biri 5 ming metr kubdan ortiq gazni bo‘sh xonalar, issiq pol, basseyn, qishki bog‘larni isitish uchun sarfladi va bu umumiy miqdorda 2,8 milliard metr kubni tashkil qiladi. Bu qish mavsumida aholiga yetkazib beriladigan gaz umumiy hajmining qariyb 30 foizini tashkil etadi.

  “Hududgazta’minot” AJ iste’molchilar va butun jamiyat manfaatlaridan kelib chiqib, tabiiy gazdan oqilona foydalanishga chaqiradi. “Zangori yoqilg‘i”dan foydalanishning oddiy qoidalariga rioya qilish yiliga bir trillion so‘mdan ortiq mablag‘ni tejash, shuningdek, eng chekka hududlarga tabiiy gaz yetkazib berish imkonini beradi.

 

OVQAT TAYYORLASHDA GAZ SARFINI OPTIMALLASHTIRISH

Gaz ta’minoti mutaxassislarining hisob-kitobiga ko‘ra, ikki o‘choqli gaz plitasi soatiga 0,75 m³, uch o‘choqli — 0,90 m³/soat, to‘rt o‘choqli — 1,12 m³/soat tabiiy gaz iste’mol qiladi.

Tabiiy gaz hajmini pasaytirish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin bo‘ladi:

- Gaz plitasida ovqat pishirayotganda qozon va boshqa idishlar qopqog‘ini yopish lozim. Bu sarflanayotgan gaz hajmining 15 foizini tejaydi va suv bug‘lanishini kamaytiradi.

-  Ostki qismi keng idishlardan foydalanganda uni yondirgichning o‘rtasiga joylashtirish darkor. Idishdagi ovqat yoki suyuqlik qaynab chiqqach, olovni ikki barobar pasaytirish kerak bo‘ladi.

- Gaz plitani har yili profilaktik ko‘rikdan o‘tkazish zarur. Gaz plitasi yondirgichlari qanchalik toza bo‘lsa, olov shunchalik zangori, gaz sarfi esa shunchalik samarali bo‘ladi.

- Ishlatish ehtiyoji bo‘lmasa gaz qurilmalarini o‘chirib qo‘yish kerak. Yondirgichdan xonani isitishda foydalanish yaramaydi: bu samarasiz va shu bilan birga xavflidir.

- Choy uchun suv qaynatish kerakmi? Choynakni to‘ldirib suv qo‘yish shart emas. Faqat kerakli miqdordagi suvni qaynatish lozim.

- Ovqat tayyorlashda toza idishdan foydalanish darkor. Idish tubidagi qasmoq energiya sarfining oshishiga sabab bo‘ladi.

- Ovqat pishirish vaqtida gaz plitasi yuzasini zar qog‘oz (folga) bilan yopish zarur. U alangani qaytaradi va foydali ish koeffitsiyentini oshiradi. Bu usullar gaz sarfini 15–20 foizga kamaytirishga imkon beradi.

                   SUV ISITISHDA GAZNI TEJASH

Ko‘p qavatli uylar va xususiy xonadonlar egalari suvni isitishda gazda ishlovchi suv isitish apparatlari, suv isitish gaz kolonkalari yoki ikki pallali suv isitish qozonidan foydalanadi. Hisob-kitoblarning ko‘rsatishicha, 1 m³ suvni 40 ℃ gacha isitishda gazda ishlovchi suv isitish apparatlari 1,2 m³, gaz kolonkalari 0,6 m³, ikki pallali suv isitish qozoni 1,2 m³ gaz sarflaydi.

 

Energiya sarfi xarajatlarini nazorat qilish uchun gaz ta’minoti mutaxassislari quyidagi usullarni tavsiya qiladi:

- Har yili gaz qozonini nazoratdan o‘tkazish lozim. Chunki issiqlik almashtirgichda paydo bo‘lgan cho‘kindilar ham suv isishining sekinlashuvi va gaz sarfining oshishiga olib keladi.

- Datchikda juda yuqori haroratni belgilash kerak emas. Issiq suvning sovuq suv bilan aralashuvi gaz sarfini oshiradi va qozon devorlarida qasmoq paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

- Suv isitgichni sozlashda suv oqimi va gaz uzatishni minimum darajaga tushirish zarur. Keyin esa suvning eng maqbul haroratiga mos ravishda sozlamalarni tanlash kerak.

- Gazda ishlovchi suv isitish apparatlarida eskirgan yondirgichlarni energiya tejovchi avtomatik qurilmalarga almashtirish zarur, bu gaz sarfini 30 foizgacha kamaytirish imkonini beradi.

- Suv isitish gaz kolonkalarini o‘rnatishda unga optimal quvvat tanlash lozim va u uy xo‘jaligida ishlatiladigan issiq suvning o‘rtacha iste’moliga mos tushishi kerak. Chunki kolonka qancha kuchli bo‘lsa, shuncha ko‘p gaz hajmini talab qiladi. Suvni bir zumda isitish yoqimli, albatta, biroq bu ortiqcha pul to‘lashga arzirmikan?

 

UY YOKI XONADONNI GAZ BILAN ISITISHDA XARAJATLARNI QISQARTIRISH

Zamonaviy ko‘p qavatli xonadonlar yoki xususiy uylarda qish kunlarida isitish uchun ikki pallali qozonlar, gazda ishlovchi avtomatik suv isitgichlar (AGV-80 va 120) yoki isitish pechlari ishlatiladi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, 200 m² o‘lchovga ega xonani 18 ℃ gacha isitish uchun ikki pallali qozon soatiga 0,108 m³, AGV-80 — 0,70 m³, AGV-120 — 1,5 m³  tabiiy gaz sarflaydi.

Isitish tizimida gaz sarfini kamaytirish uchun quyidagi choralarni ko‘rish kerak:

- Batareyalarga termoregulyator o‘rnatish. Issiqlik uzatish hajmini nazorat qilish issiqlik energiyasi sarfini 20 foizgacha kamaytirish imkonini beradi.

- Tashqi ko‘rsatkichlardan kelib chiqib harorat sozlamalarini to‘g‘rilash. Yanvar oyida haroratning 5–10 darajagacha ko‘tarilishi kamyob hodisa emas, biz esa uyni tashqarida xuddi -20 daraja sovuqdagidek isitamiz.

- Avtomatlashtirilgan isitish tizimiga ulanish. Bunda isitish qozoni uy egalarining kelib-ketishidan kelib chiqib haroratni mustaqil tartibga soladi. Masalan, ertalab ishga ketayotganda regulyator haroratni 17 °C ga tushiradi, sababi uyda hech kim bo‘lmaganda yuqori haroratni saqlab turishdan naf yo‘q. Uyga qaytish vaqtida esa haroratni 22–24 °C ga ko‘tarib qo‘yadi.

- Issiqlik energiyasining ortiqcha sarfidan qutilish uchun isitish mavsumi boshida issiqlik almashtirgichni chang va kirlardan tozalash, tizimda havo to‘planib qolishini oldini olish va quvurlarni ta’mirlash kerak.

- Zamonaviy issiqlik qozonini to‘g‘ri tanlash va o‘rnatish. Isitish qozonining quvvatini to‘g‘ri tanlash quyidagilardan kelib chiqib belgilanadi: 10 m² isitiladigan maydon uchun 1 kVt issiqlik energiyasi, shift balandligi 3 metrdan oshmaydi. Bunda issiqlik tashuvchining eng foydali taqsimoti kollektor tizimi hisoblanadi.

 

- “Issiq pol” tizimi o‘rniga radiatorli batareyalardan foydalanish. Suv poldagi trubalarga 65 daraja harorat bilan beriladi, radiatorda esa 95 daraja. Shu bois radiatorli tizimda binoni isitish ish jarayonida issiqlikni 30 foizgacha yo‘qotadigan “issiq pol” tizimiga nisbatan tezroq kechadi. Bundan tashqari 200 m² maydonni isitish uchun radiator tizimi 1 m³ tabiiy gaz iste’mol qiladi, “issiq pol” tizimi esa — 2,4 m³.

 

- So‘nggi yillarda keng foydalanilayotgan individual isitish tizimi bilan ham gazni tejash mumkin. Bunda garchi biz +26–28 °C da o‘zimizni qulay his qilsak-da, xona haroratini +21 °C dan oshirmaslik tavsiya qilinadi. Shifokorlar, ayniqsa pediatrlar xonani muntazam issiq saqlagandan ko‘ra, qo‘shimcha kiyim kiygan holda isinish yaxshiroq ekanini ta’kidlaydi.

TABIIY GAZDAN XAVFSIZ FOYDALANISH

- Gaz ta’minoti jarayonida qo‘lbola shlanglardan foydalanish taqiqlanadi. Yonuvchan uglevodorodlar uchun mo‘ljallangan maxsus qayishqoq rezina shlanglarni ishlatishga ruxsat beriladi (buralib ketishi, tasodifiy “siqilish”, cho‘zilish va boshqa noxush holatlarni oldini olish uchun shlang uzunligi 150 santimetrdan oshmasligi kerak). Eski shlanglar gaz sizib chiqishiga, natijada xonadon egalarining zaharlanishiga olib kelishi mumkin.

- Ventilyatsion kanallar va shaxtalar to‘g‘ri ishlayotganini doim tekshirib turish lozim. Hech qachon bu moslamalarni boshqa joyga ko‘chirish mumkin emas. Dudburonlardagi tortish kuchini muntazam tekshirib turish kerak, agar muammolar aniqlansa (masalan, tortish kuchi pasaygan bo‘lsa), gaz xizmati mutaxassislarini chaqirish zarur.

- Ishlayotgan gaz plitasini qarovsiz qoldirish mumkin emas. Favqulodda holatlarda gaz ta’minoti to‘xtab qolishi, keyin yana tiklanishi mumkin. Bunday hodisalar ko‘pincha odamlarning zaharlanishiga va hatto o‘limga olib kelishi mumkin. Shu bois eshikni yopishdan oldin gaz yondirgichlarining barchasi o‘chirilganiga ishonch hosil qilish kerak.

- Gaz yondirgichlaridan belgilangan maqsadda foydalanish. Kichik yondirgichlar katta bo‘lmagan idishlar uchun mo‘ljallangan, kattalariga esa hatto chelakni ham qo‘yish mumkin. Gazdan samarasiz foydalanish xarajatlarning oshishiga, o‘z navbatida oila budjeti zarar ko‘rishiga olib keladi.

- Sovuq kunlarda gazni yoqib isinish taqiqlanadi. Bu vaqtda yongan gazdan sog‘liqqa zararli bo‘lgan mahsulotlar ajralib chiqadi, bu o‘z navbatida zaharlanishni keltirib chiqarishi mumkin.

Shuni yodda tutish kerakki, kuniga atigi bir kub metr gazni tejash oyiga 30 metr kub yoki yiliga 11 ming metr kub gazni tejab qolish imkonini beradi. Bu orqali 4 million so‘mdan oshiq pulni iqtisod qilish va uni boshqa maishiy ehtiyojlarga sarflash mumkin. “Zangori yoqilg‘i”ni xavfsiz ishlatish — uy butligi va oila farovonligi garovidir.

Gaz sizib chiqishi yoki gaz uskunalaridagi boshqa nosozliklar kuzatilganda, “Hududgazta’minot” AJ favqulodda dispetcherlik xizmatining yagona raqami 104 ga qo‘ng‘iroq qilish yoki 1104 raqami orqali mutaxassisni uyga chaqirish mumkin.